Szczepy białe

• Beli pinot (pinot blanc, pinot bianco, weissburgunder) – jest odmianą ponownie odkrywaną w Słowenii. Pochodzi z Alzacji. Z powodu podobieństw jest czasem mylony z chardonnay. Jest odmianą wcześnie dojrzewającą, a mimo to wino osiąga wyższą zawartość alkoholu, zwykle w przedziale 11 i 12,5%. Beli pinot powstał jako genetyczna mutacja odmiany sivi pinot (pinot gris). Podobno beli pinot pił już Karol Wielki. W Słowenii areał zasadzony z tą odmianą to ok. 3,5% upraw winorośli.
• Chardonnay – w Słowenii znana również pod nazwą bela klevna. Jest najczęściej uprawianą białą odmianą winorośli na świecie. Pochodzi z francuskiego regionu Burgundia. Z powodu swojej popularności we Francji w żartach nazywany „zdrajcą narodowym”. Dojrzewa średnio późno. Jest dla winiarzy bardzo wygodnym szczepem, gdyż można z niego otrzymać praktycznie wszystko, od wina musującego, po wino klasyczne i z późnych zbiorów. W Słowenii chardonnay uprawia się we wszystkich winiarskich regionach. Zajmuje trzecie miejsce wśród najbardziej popularnych odmian i ok. 7,23% wszystkich upraw winorośli.
• Kerner – jest to odmiana pochodząca z Niemiec, która swoim aromatem przypomina riesling. Od rieslinga zresztą pochodzi, gdyż powstała z krzyżowania rieslinga z trollingerem. W przeszłości była w Słowenii bardzo popularna, gdyż dojrzewała dobrze również w słabszych rocznikach. Często służy do produkcji win z późnych zbiorów oraz win słodkich i półsłodkich (rzadko spotykanych w Słowenii). Uprawia się go jedynie w regionie Podravje, jednak nawet tam nie należy do popularnych szczepów.
• Klarnica – rodzima odmiana pochodząca z doliny rzeki Vipavy. Wino ma bogatą budowę, a przyjemny smak pozostaje długo w ustach. Dobrze się komponuje do potraw gillowanych oraz serów. Niektórzy winiarze produkują z klarnicy wina musujące. Poza okolicą doliny Vipavy jest to prawie nieznana odmiana.
  

  Klarnica, rys. Dariusz Buraczewski

• Kraljevina (portugais rouge) – pochodzi z Chorwacji i prawdopodobnie z regionu Posavje w Słowenii. Z powodu bujnych liści jest odporna na suszę, silne wiatry oraz gradobicie, wrażliwa z kolei na niektóre pasożyty oraz przymrozki. Osiąga wysoką zawartość cukru. Owocuje obficie i wcześnie. Rzadko produkuje się z niej wino jednoszczepowe, a jeśli już to oferuje się je jako młode wino. Najczęściej wchodzi jednak w skład win kupażowych. Jest jedną z głównych odmian używanych do produkcji tradycyjnego wina regionu Dolenjska – cvička. Obszar uprawy w Słowenii zajmuje ok. 1,5%.
  

  Kraljevina, rys. Dariusz Buraczewski

• Laški rizling (welschriesling) – najpopularniejsza odmiana uprawiana w Słowenii. Rośnie we wszystkich trzech winiarskich regionach kraju. Pochodzi z Szampanii we Francji. Uprawia się ją również w Chorwacji (graševina), Austrii, Włoszech i na Węgrzech. Jej popularność bierze się z odporności na choroby i pasożyty, oraz wysokiego plonowania. Należy do odmian bardzo późnych i w słabszych rocznikach nie dojrzewa dobrze, jednak mimo to nawet wtedy daje wino dobrej jakości. Jest również odporna na niskie temperatury oraz gnicie. Aromatyczne właściwości wina są raczej neutralne niż uwydatnione. Najbardziej czuć nuty mineralne. Często służy do produkcji win z późnych zbiorów. Obszar uprawy w Słowenii zajmuje ok. 15,9%
  

  Laški rizling, rys. Dariusz Buraczewski

• Malvazija (malvasia, malvasia d`Istria bianca) – pochodzi z Półwyspu Peloponeskiego, wraz z krzyżowcami dotarła do Włoch i pomału zdobywała popularność w basenie Morza Adriatyckiego. Następnie dzięki Wenecjanom jej uprawa rozpowszechniła się na terenach śródziemnomorskich. Zawędrowała nawet na Wyspy Kanaryjskie. Na terenach dzisiejszej Słowenii pojawiła się około XIII-XIV wieku. Uprawiana w regionie Primorska (druga najpopularniejsza biała odmiana w regionie), a także bardzo popularna w sąsiedniej Chorwacji. Można z niej otrzymać najróżniejsze rodzaje wina od klasycznych po musujące, pomarańczowe, dojrzewające w dębowych beczkach czy z późnych zbiorów. W Słowenii zajmuje ok 4,22% upraw.
  

  Malvazija, rys. Dariusz Buraczewski

• Muškat Ottonel (muscat ottonel) – pochodzi z Francji. Szczep ten należy do grupy muszkatów, wyhodowany został z pestek w 1852 roku przez Moreau-Robert. Dojrzewa średnio późno. Ma mniej agresywny bukiet od szczepu rumeni muškat. Nie jest zbyt popularny, także w Słowenii uchodzi za rarytas. Nadaje się jako wino deserowe.
• Pinela (pinella) – jest to odmiana pochodząca z doliny rzeki Vipavy, gdzie jest najpopularniejsza. Znaleźć ją można również na Krasie oraz we Friuli (Włochy). W XX wieku prawie wyginęła. Obecnie zyskuje coraz większą popularność. Z tej odmiany produkuje się pełniejsze wina, które dobrze się komponują z bardziej wymagającymi potrawami.
  

  Pinela, rys. Dariusz Buraczewski

• Ranfol (štajerska belina, grobweisse) – pochodzi ze słoweńskiej Styrii. Dawniej bardzo popularna odmiana, obecnie używana przede wszystkim do produkcji win kupażowanych, głównie cvička. Jako wino jednoodmianowe praktycznie nie występuje, w całej Słowenii rocznie produkuje się ok. 550 litrów.
• Ranina (bouvier) – najprawdopodobniej jest naturalnym mieszańcem odmian beli pinot i zeleni silvanec. Od pinota wzięła swój pełny smak, natomiast od silvanca bogaty aromat. Jej nazwa międzynarodowa pochodzi od winiarza Clotara Bouviera (1853–1930), który jako pierwszy odkrył ją w swojej winnicy w Gornej Radgonii w roku 1900. Szczep ten uprawiany jest głównie w Europie Środkowej: Austrii, Słowacji, Słowenii oraz na Węgrzech. Jest to bardzo wczesna odmiana, stąd też wzięła się jej słoweńska nazwa.
  

  Bela ranina, rys. Dariusz Buraczewski

• Rebula (ribolla gialla) – podobnie jak malvazija również rebula pochodzi z Grecji i na teren Słowenii przybyła z Włoch. Uprawiana w regionie Primorska, głównie na obszarze Goriška brda. Jest to najpopularniejsza biała odmiana wina w regionie Primorska. Pierwsze pisane wzmianki o niej w Słowenii pochodzą z roku 1256. Rebula była niegdyś bardzo cenionym winem. Charakteryzuje ją możliwości szerokiego wykorzystania, od zwykłych win, przez pomarańczowe, po wina z późnych zbiorów. W gastronomii nadaje się do podawania jako apéritif. Najczęściej serwuje się ją jednak do dań z owoców morza, ryb morskich i słodkowodnych, dań z kaczki i innych białych mięs oraz warzywnych risotto. Podobno rebula z obszaru Goriška brda bardzo dobrze komponuje się z pstrągiem. Wielkość upraw zajmuje ok. 4,6%.
  

  Rebula, rys. Dariusz Buraczewski

• Renski rizling – (riesling) – trzecia najpopularniejsza odmiana wina na świecie. Mówi się o nim „król między winami i wino dla królów”. Pochodzi z doliny Renu w Niemczech. Popularny również w Alzacji, Austrii i we Włoszech. W Słowenii pierwszy nasad stworzył w Styrii arcyksiążę Jan Habsburg w roku 1822. Obecnie uprawiany jest głównie w regionie Podravje oraz w mniejszym stopniu w Posavju. Dojrzewa późno, a wino z tego szczepu nadaje się do starzenia. W Słowenii zajmuje ok. 4,17% upraw.
• Rizvanec (Müller-Thurgau) – w ostatnim czasie popularne młode wino, z powodu niskiej kwaskowości nie nadaje się do starzenia. Odmiana ta powstała w roku 1882 w wyniku krzyżowania szczepów renski rizling i Madeleine. Nazwa międzynarodowa pochodzi od nazwiska twórcy odmiany (szwajcarskiego botanika Hermanna Muellera) oraz szwajcarskiego kantonu Thurgau. Jest to odmiana dojrzewająca wcześnie. W Słowenii niezbyt popularna, uprawia się ją głównie w Podravju. Jej udział w uprawie wszystkich szczepów szacuje się na ok. 1,08%.
• Rumeni muškat (gelber muskateller) – pochodzi z Azji Mniejszej. Jest to odmiana późno dojrzewająca. Produkowane z niej wino jest bardzo aromatyczne. Niestety, z moich doświadczeń wynika, że źle znosi dalszy transport. Traci wówczas aromat, wino staje się ostre w smaku. W Słowenii uprawia się ją we wszystkich trzech regionach winiarskich. Zajmuje ok. 2,16% upraw w całym kraju.
• Rumeni plavec (plavez gelber) – dawniej bardzo popularna odmiana we wschodniej Słowenii, dziś można ją znaleźć jedynie w podregionie Bizeljsko (region Posavje), gdzie uważana jest za autochtona (nie jest to jednak potwierdzone naukowo). Owoce dojrzewają późno, ale wino nie osiąga wysokiej zawartości alkoholu. Najczęściej stanowi jeden ze składników win kupażowych (bizeljčan beli, vidovo belo vino, cviček).
  

  Rumeni plavec, rys. Dariusz Buraczewski

• Sauvignonasse – wino, którego największym problemem we Włoszech i Słowenii stała się nazwa. Nazywano go już: sauvignon vert, zeleni sauvignon, friulano, tocai friulano, tokaj, točaj a ostatnio nawet jakot. W Słowenii jest nazywany „pierwszą ofiarą UE”. W związku z zastrzeżeniem przez Węgry i Słowację nazwy „tokaj”, w Słowenii i Włoszech zakazano używania tej nazwy na etykietach od 2004 roku. Zamieszanie trwa już ponad dekadę. Ostatecznie, coraz popularniejsza staje się nazwa „jakot”, która powstała ze starej nazwy czytanej wspak. Nazwę wymyślił i rozpropagował Stanko Radikon, mistrz win naturalnych. We Włoszech jest to nazwa zastrzeżona, ale Stanko zezwolił słoweńskim kolegom na jej używanie. Szczep ten jest drugim najbardziej popularnym jasnym szczepem w regionie Goriška Brda (we włoskiej części Collio). Ze źródeł historycznych wynika, że był to szczep, który we Friuli zaczął być popularny w połowie XVIII wieku. Jednak prawdopodobnie był na tych terenach znany już w wieku XIII. Ojczyzną sauvignonasse jest południowa Francja, a ściślej Prowansja. Jednak dziś już nikt jej we Francji nie uprawia. Dlatego nową ojczyzną tej odmiany jest obecnie słoweńsko-włoskie pogranicze. Wielkość upraw to ok. 1,35%.
  

  Sauvinogese, rys. Dariusz Buraczewski

• Sauvignon (muškatni silvanec, sauvignion blanc) – pochodzi z Francji, najprawdopodobniej regionu Bordeaux. Jest to bardzo popularna odmiana na całym świecie. Jest szczepem późno dojrzewającym, a wino osiąga wysoką zawartość alkoholu. W ostatnich latach wina ze szczepu sauvignon produkowane w Słowenii zyskują uznanie na międzynarodowych konkursach tego szczepu. Sukcesami może się pochwalić zwłaszcza Ptujska klet, dla której sauvignon stanowi dumę winnicy. Odmiana ta uprawiana jest głównie w regionach Podravje i Primorska. Jest to czwarta pod względem popularności odmiana w Słowenii, areał jej upraw stanowi ok. 6,17%.
• Sivi pinot (rulandec, pinot gris) – powstał jako mutacja szczepu modri pinot (pinot noir). Odmiana ta jest ciepłolubna, wymaga żyznej gleby ale jest odporna na choroby i przymrozki. W ostatnich latach coraz bardziej popularna i modna odmiana na międzynarodowym rynku. Najczęściej produkuje się wina młode i świeże, czasem przeznaczona do późnych zbiorów. Nie nadaje się do starzenia. W Słowenii sivi pinot uprawia się głównie w regionach Primorska oraz Podravje, zajmuje ok. 3,06% upraw.
• Traminec (gewürztraminer, traminer) – występują dwa rodzaje: traminec i pachnący traminec (dišeči traminec), jednak w sprzedaży to rozróżnienie nie obowiązuje. Jest to bardzo aromatyczna odmiana, która w Słowenii jest dobrze znana i cieszy się uznaniem konsumentów. Szczep ten osiąga wysoki poziom cukru, co przekłada się na zawartość alkoholu. Zwykle produkuje się z niego wina wytrawne lub słodkie wina z późnych zbiorów. Uprawia się go prawie wyłącznie w północno-wschodniej Słowenii, w regionie Podravje. Szacuje się, że traminec zajmuje ok. 1,21% upraw w Słowenii.
• Šipon (furmint) – nie do końca wiadomo skąd pochodzi ta odmiana. Niektórzy twierdzą, że jej ojczyzną są południowe Włochy. inni z kolei wskazują raczej na Słowację i Węgry, czy patrząc szerzej na region czarnomorski. Ze słoweńską nazwą wiąże się pewna legenda. W czasach napoleońskich, gdy dzielni żołnierze cesarza ustanawiali Prowincje Iliryjskie i strudzeni od dzielenia nowych europejskich granic odpoczywali w słoweńskiej karczmie podano im wino. Francuzi spróbowawszy wina, zaczęli je chwalić. »Si bon, si bon« powtarzali. Słoweńcy nie rozumiejąc języka francuskiego, myśleli, że to francuska nazwa tego szczepu i tak już zostało. Winorośl owocuje późno i zazwyczaj owoce zbiera się w drugiej połowie października. Najbardziej jest rozpowszechniona na terenie Węgier, gdzie produkuje się z niej wino jednoszczepowe, a także słynne wino tokaj (šipon stanowi ok. 70% składu tokaja). Poza Węgrami sipon uprawia się również na Słowacji (również wino tokaj), w Austrii (nazywana mosler), Chorwacji (moslavac), Rumunii i byłych republikach radzieckich. W Słowenii ta odmiana jest najbardziej popularna w regionie Podravje. Produkuje się z niej wino jednoszczepowe, ale wchodzi także w skład licznych win kupażowanych: mariborčan, haložan, ritoznojčan, janževec. Uprawa w Słowenii zajmuje ok. 4,5%.
  

  Šipon, rys. Dariusz Buraczewski

• Vitovska grganija – odmiana pochodząca z Krasu. Uprawia się ją głównie w Słowenii, ale można ją spotkać również po włoskiej stronie granicy. Oprócz Krasu, uprawia się ją również w dolinie rzeki Vipavy oraz w słoweńskiej Istrii. Nie jest jeszcze zbyt popularna, jednak staje się coraz modniejsza. Produkowane z grganiji wino jest lekkie i świeże, co jest wyróżnikiem wśród białych win regionu Primorska.
• Zelen – kolejna odmiana pochodząca z doliny Vipavy. Zelen został w Słowenii „wizytówką” autochtonicznych szczepów. Każdy zapytany o rodzime odmiany, automatycznie wskaże właśnie na zelen. Stworzono nawet konsorcjum „Zelen”, które dba o jakość produkowanego wina. Nie osiąga wysokich koncentracji cukru w owocach. Jednak swoją popularność wśród konsumentów zdobył głównie za sprawą specyficznego aromatu. Ciężko go opisać, jednak najczęściej wskazuje się na świeże owoce – gruszki i jabłka. Według słów produkujących go winiarzy, przy przelewaniu wina, aromat potrafi zdominować całą piwnicę. Wino najlepiej pasuje do lżejszych potraw, głównie do drobiu i ryb.
  

  Zelen, rys. Dariusz Buraczewski

• Zeleni silvanec (grüner silvaner) – niegdyś bardzo popularny szczep, obecnie areał uprawy mocno się skurczył. Z powodu delikatnych aromatów, ustąpił miejsca bardziej zdecydowanym odmianom. Nie nadaje się do starzenia. Zawartość alkoholu oscyluje zazwyczaj ok. 11%. Najwięcej upraw znajduje się w Niemczech, Austrii, Szwajcarii oraz Alzacji. W Słowenii uprawiany niezbyt licznie w regionach Podravje oraz Posavje.