Słoweńskie wina cz. 1 – kosmopolici
W Słowenii uprawia się około 50 szczepów winorośli. Oprócz popularnych międzynarodowych odmian znajdziemy tu również tradycyjne odmiany. Nie wszystkie pochodzą ze Słowenii, ale zadomowiły się na tyle dobrze, że lokalni konsumenci nie wyobrażają sobie tradycyjnego obiadu bez ich obecności na stole. To one wraz z autochtonicznymi szczepami tworzą charakter słoweńskiego winiarstwa i słoweńskich win. Słowenia może pochwalić się 26 odmianami stworzonymi na swoim terenie. Niektóre z nich są już prawie zapomniane, oprócz uprawy archiwalnej w naukowym instytucie, nikt już nie ma w swojej winnicy takich szczepów. Jednak są również takie, których uprawa zyskuje na popularności. Takie odmiany jak zelen, vitovska grganja czy pinela znajdują uznanie zarówno wśród winiarzy jak i konsumentów.
W pierwszej części tego mini przewodnika po słoweńskich i „słoweńskich” odmianach win przedstawiam dobrze znane na całym świecie szczepy uprawiane także w Słowenii. Wydaje mi się, że jeśli w polskim sklepie znajdzie się wino pochodzące ze Słowenii, będą to w pierwszej kolejności odmiany dobrze znane na międzynarodowym rynku. Kosmopolityczne wina o uniwersalnym smaku, gdzie uwydatnienie charakterystyki szczepu jest ważniejsze od wpływu miejsca pochodzenia. Wszystkie wina podaję zgodnie z ich nazwą na etykiecie, czyli tak jak się nazywają w Słowenii. W nawiasie podaję również nazwę międzynarodową.
Winnica Strnad. Kozjansko, Podravje.
Wina białe:
Beli pinot (pinot blanc, pinot bianco, weissburgunder) – jest odmianą ponownie odkrywaną w Słowenii. Pochodzi z Alzacji. Z powodu podobieństw jest czasem mylony z chardonnay. Jest odmianą wcześnie dojrzewającą, a mimo to wino osiąga wyższą zawartość alkoholu, zwykle w przedziale 11 i 12,5%. Beli pinot powstał jako genetyczna mutacja odmiany sivi pinot (pinot gris). Podobno beli pinot pił już Karol Wielki. W Słowenii areał zasadzony z tą odmianą to ok. 3,5% upraw winorośli.
Chardonnay – w Słowenii znana również pod nazwą bela klevna. Jest najczęściej uprawianą białą odmianą winorośli na świecie. Pochodzi z francuskiego regionu Burgundia. Z powodu swojej popularności we Francji w żartach nazywany „zdrajcą narodowym”. Dojrzewa średnio późno. Jest dla winiarzy bardzo wygodnym szczepem, gdyż można z niego otrzymać praktycznie wszystko, od wina musującego, po wino klasyczne i z późnych zbiorów. W Słowenii chardonnay uprawia się we wszystkich winiarskich regionach. Zajmuje trzecie miejsce wśród najbardziej popularnych odmian i ok. 7,23% wszystkich upraw winorośli.
Renski rizling (riesling) – trzecia najpopularniejsza odmiana wina na świecie. Mówi się o nim „król między winami i wino dla królów”. Pochodzi z doliny Renu w Niemczech. Popularny również w Alzacji, Austrii i we Włoszech. W Słowenii pierwszy nasad stworzył w Styrii arcyksiążę Jan Habsburg w roku 1822. Obecnie uprawiany jest głównie w regionie Podravje oraz w mniejszym stopniu w Posavju. Dojrzewa późno, a wino z tego szczepu nadaje się do starzenia. W Słowenii zajmuje ok. 4,17% upraw.
Sauvignon (muškatni silvanec, sauvignion blanc) – pochodzi z Francji, najprawdopodobniej regionu Bordeaux. Jest to bardzo popularna odmiana na całym świecie. Jest szczepem późno dojrzewającym, a wino osiąga wysoką zawartość alkoholu. W ostatnich latach wina ze szczepu sauvignon produkowane w Słowenii zyskują uznanie na międzynarodowych konkursach tego szczepu. Sukcesami może się pochwalić zwłaszcza Ptujska klet, dla której sauvignon stanowi dumę winnicy. Odmiana ta uprawiana jest głównie w regionach Podravje i Primorska. Jest to czwarta pod względem popularności odmiana w Słowenii, areał jej upraw stanowi ok. 6,17%.
Sivi pinot (rulandec, pinot gris) – powstał jako mutacja szczepu modri pinot (pinot noir). Odmiana ta jest ciepłolubna, wymaga żyznej gleby ale jest odporna na choroby i przymrozki. W ostatnich latach coraz bardziej popularna i modna odmiana na międzynarodowym rynku. Najczęściej produkuje się wina młode i świeże, czasem przeznaczona do późnych zbiorów. Nie nadaje się do starzenia. W Słowenii sivi pinot uprawia się głównie w regionach Primorska oraz Podravje, zajmuje ok. 3,06% upraw.
Traminec (gewürztraminer, traminer) – występują dwa rodzaje: traminec i pachnący traminec (dišeči traminec), jednak w sprzedaży to rozróżnienie nie obowiązuje. Jest to bardzo aromatyczna odmiana, która w Słowenii jest dobrze znana i cieszy się uznaniem konsumentów. Szczep ten osiąga wysoki poziom cukru, co przekłada się na zawartość alkoholu. Zwykle produkuje się z niego wina wytrawne lub słodkie wina z późnych zbiorów. Uprawia się go prawie wyłącznie w północno-wschodniej Słowenii, w regionie Podravje. Szacuje się, że traminec zajmuje ok. 1,21% upraw w Słowenii.
Rumeni muškat (gelber muskateller) – pochodzi z Azji Mniejszej. Jest to odmiana późno dojrzewająca. Produkowane z niej wino jest bardzo aromatyczne. Niestety, z moich doświadczeń wynika, że źle znosi dalszy transport. Traci wówczas aromat, wino staje się ostre w smaku. W Słowenii uprawia się ją we wszystkich trzech regionach winiarskich. Zajmuje ok. 2,16% upraw w całym kraju.
Rizvanec (Müller-Thurgau) – w ostatnim czasie popularne młode wino, z powodu niskiej kwaskowości nie nadaje się do starzenia. Odmiana ta powstała w roku 1882 w wyniku krzyżowania szczepów renski rizling i Madeleine. Nazwa międzynarodowa pochodzi od nazwiska twórcy odmiany (szwajcarskiego botanika Hermanna Muellera) oraz szwajcarskiego kantonu Thurgau. Jest to odmiana dojrzewająca wcześnie. W Słowenii niezbyt popularna, uprawia się ją głównie w Podravju. Jej udział w uprawie wszystkich szczepów szacuje się na ok. 1,08%.
Kerner – jest to odmiana pochodząca z Niemiec, która swoim aromatem przypomina riesling. Od rieslinga zresztą pochodzi, gdyż powstała z krzyżowania rieslinga z trollingerem. W przeszłości była w Słowenii bardzo popularna, gdyż dojrzewała dobrze również w słabszych rocznikach. Często służy do produkcji win z późnych zbiorów oraz win słodkich i półsłodkich (rzadko spotykanych w Słowenii). Uprawia się go jedynie w regionie Podravje, jednak nawet tam nie należy do popularnych szczepów.
Muškat ottonel (muscat ottonel) – pochodzi z Francji. Szczep ten należy do grupy muszkatów, wyhodowany został z pestek w 1852 roku przez Moreau-Robert. Dojrzewa średnio późno. Ma mniej agresywny bukiet od szczepu rumeni muškat. Nie jest zbyt popularny, także w Słowenii uchodzi za rarytas. Nadaje się jako wino deserowe.
Zeleni silvanec (grüner silvaner) – niegdyś bardzo popularny szczep, obecnie areał uprawy mocno się skurczył. Z powodu delikatnych aromatów, ustąpił miejsca bardziej zdecydowanym odmianom. Nie nadaje się do starzenia. Zawartość alkoholu oscyluje zazwyczaj ok. 11%. Najwięcej upraw znajduje się w Niemczech, Austrii, Szwajcarii oraz Alzacji. W Słowenii uprawiany niezbyt licznie w regionach Podravje oraz Posavje.
Winnica Strnad. Kozjansko, Podravje.
Wina czerwone:
Cabernet sauvignon – najczęściej pojawia się w cuvée, które są podobne do bordeaux. Jest to odmiana, która obok chardonnay jest najczęściej uprawiana na świecie. W Słowenii uprawia się go wyłącznie w regionie Primorska. W ostatnich latach coraz bardziej popularne są cabernet sauvignon z krajów nowego świata. Z badań genetycznych wynika, że odmiana ta powstała ze skrzyżowania cabernet franc i sauvignon blanc. W Słowenii zajmuje ok. 2,8% upraw.
Merlot – odmiana ta pochodzi z Francji, z regionu Bordeaux. Jest to odmiana istotna dla różnych cuvée, gdyż jakościowo jest zwykle lepsza od cabernet sauvignon. Szczep ten dobrze rośnie na terenach suchych i ciepłych, dlatego w Europie traktuje się go jako późno dojrzewający. W Słowenii uprawia się go jedynie w regionie Primorska. W skali całego kraju zajmuje ok. 6,12% upraw.
Cabernet franc – odmiana ta pochodzi z Francji. W wyniku krzyżowania cabernet franc z sauvignon blanc uzyskano cabernet sauvignon. Jest to szczep ciepłolubny, dlatego w Słowenii uprawia się go jedynie na najcieplejszych stanowiskach w słoweńskiej Istrii (w regionie Primorska). Pomimo ciekawego aromatu jest uprawiany przez nielicznych winiarzy, którzy specjalizują się w pracy z nim.
Barbera – pochodzi z włoskiego Piemontu. Cechuje ją mała ilość tanin, ale wysoka kwaśność. Dlatego rzadko produkuje się z niej wina jednoszczepowe. Nadaje się do starzenia. W Słowenii uprawia się ją wyłącznie w regionie Primorska, głównie w Dolinie Vipavy. Nie jest rozpowszechniona, choć w ostatnich latach zyskuje na popularności.
Modri pinot (pinot noir) – w wielkim uproszczeniu można powiedzieć, że właściwie nie istnieje poważne wino musujące, które oprócz chardonnay nie składa się także z odmiany modri pinot. Obecnie jest bardzo modnym i rozpowszechnionym na świecie szczepem, pomimo powszechnej opinii wina trudnego i kapryśnego. Wymagania tej odmiany są wysokie zarówno w uprawie jak również w procesie produkcji wina. Przyjmuje się, że pochodzi z francuskiego regionu Burgundia. Według historycznych źródeł odmiana ta jest znana ludzkości już od 2000 lat. W Słowenii uprawia się go głównie w regionach Podravje i Primorska. Jej udział w produkcji słoweńskiego wina wzrasta, jednak nadal nie jest wysoki.
Syrah (shiraz) – nowy szczep na słoweńskiej ziemi. Stał się w ostatnich latach bardzo popularny, głównie za sprawą winiarzy z Nowego Świata: Chile, USA, a przede wszystkim Australii. Szczep ten pochodzi z Francji, choć nazwa wskazuje na Iran (Shiraz to miasto w Iranie). Jednak badania genetyczne wskazały, że syrah pochodzi z krzyżowania dureza i mondeuse blanche. Wymaga dużej ilości słońca, gdyż jedynie w pełnej dojrzałości wyraża swój niemały potencjał. Dlatego w Słowenii uprawiany jest jedynie w regionie Primorska.
Zweigelt – bardzo rzadka odmiana w Słowenii. W całym kraju produkcja wynosi ok. 160 hl. Szczep ten został wyhodowany w 1922 roku w Austrii przez Fritza Zweigelta. Nowa odmiana miała łączyć zalety rodzicielskich odmian (modra frankinija i pinot St. Laurent), czyli odporność na mróz, późne rozpoczęcie wegetacji i wczesne dojrzewanie. Współcześnie jest to najpopularniejsza odmiana w Austrii.
Gamay – odmiana pochodzi z Francji i powstała w wyniku krzyżowania pinot noir i heunisch weiss. Z powodu szybkiego dojrzewania udaje się na terenach z chłodniejszym klimatem. W Słowenii mało popularna. Jako wino odmianowe wytwarzane jedynie w podregionie Bizeljsko (region Posavje).
Tyle nowości z ostatniego stulecia. W następnym odcinku zaprezentuję odmiany zadomowione w Słowenii od kilku stuleci, wrośnięte w historię winiarstwa kraju i przez wielu konsumentów uważanych (zresztą mylnie) za odmiany typowo słoweńskie.
SlovVine 