Dolina Wipawy – rajska dolina

Dolina Wipawy (sł. Vipavska dolina) jest największym z czterech mikroregionów Primorja. Pozostałymi są: Słoweńska Istria (sł. Slovenska Istra), Wzgórza Gorycjańskie (sł. Goriška brda) oraz Kras. Dolina Wipawy sąsiaduje z Krasem, który oddziela Dolinę od Adriatyku. Co ciekawe, choć Kras znajduje się bliżej morza, to Dolina Wipawy charakteryzuje się cieplejszym klimatem. Od Alp Dolinę oddziela pasmo Gór Dynarskich. Na zachodzie granicę stanowi rzeka Socza do której wpada rzeka Wipawa. Za Soczą znajduje się Nizina Wenecka, skąd napływa ciepłe morskie powietrze.  Od wieków ta specyficzna lokalizacja sprzyjała uprawie winorośli i innych owoców, zwłaszcza brzoskwiń, moreli i czereśni. Ze wszystkich winiarskich regionów to właśnie tu najmocniej mieszają się wszystkie trzy strefy klimatyczne Słowenii: śródziemnomorska, alpejska oraz kontynentalna. Obecnie winnice w Dolinie zajmują ok. 2000 ha.

Klimat Doliny charakteryzuje się jako śródziemnomorski przejściowy. Lata są bardzo gorące i suche, zimy łagodne i deszczowe. Roczne sumy opadów to ok. 1400-1500 mm.  Między zachodnią i wschodnią częścią istnieją jednak różnice klimatyczne. Zachodnia część Doliny w pobliżu miasta Nowa Gorycja jest cieplejsza, co ma duży wpływ na dobór uprawianych szczepów. W tej części regionu uprawia się podobne szczepy co w regionie Wzgórz Gorycjańskich: rebulę (wł. Ribolla gialla), malvaziję (wł. Malvasia d’Istria) czy sauvignonasse (uparcie nazywany lokalnie tokajem). Z kolei chłodniejsza i bardziej wietrzna część wschodnia, w pobliżu miejscowości Vipava i Adjdovščina, może pochwalić się endemicznymi odmianami takimi jak: zelen i pinela. W obu częściach uprawia się także barberę, włoski szczep pochodzący z Piemontu. Barbera nigdzie poza Doliną nie zdobyła w Słowenii popularności. Tymczasem niektóre winnice w Dolinie Wipawy wręcz specjalizują się w tej odmianie. Doskonałe barbery wytwarza winnica Bric i Marc, bardzo dobre rezultaty dają także kupaże z barberą w składzie, towarzyszące czerwonym szczepom z Boreaux. Nad Wipawą uprawia się także inne ciemne szczepy: modri pinot (fr. Pinot noir) oraz lokalne refošk i pokalicę (czarna rebula), jednak są one dość rzadkie w tutejszych winnicach. Z popularnych odmian międzynarodowych uprawia się także: sivi pinot (fr. Pinot gris), sauvignon blanc, chardonnay, beli pinot (fr. Pinot blanc). Występują tu także endemiczne odmiany o niewielkiej popularności jak: klarnica, pikolit, vitovska grganja, pergolin, poljšakica. Na szczęście, coraz częściej winiarze odnawiają winnice właśnie endemicznymi szczepami, więc szansa na degustację win z tych egzotycznie brzmiących winorośli będzie coraz większa.

Klimat Doliny jest kształtowany przez dwa wiatry. Mornik to ciepły i wilgotny południowo-zachodni wiatr wiejący znad Adriatyku. Jego przeciwieństwem jest burja. To zimny i suchy północno-wschodni wiatr katabatyczny. Burja jest szczególnie mocna zimą, jej prędkość przekracza w porywach 100 km/h, choć zdarzają się także prędkości przekraczające 200km/h. Najbardziej wietrzne tereny są położone między miejscowościami Vipava i Ajdovščina.

Winorośl uprawia się głównie na wzgórzach, są to: Biljenski griči, Vipavski griči oraz zbocza płaskowyżów okalających Dolinę. Jedynie niewielka część winnic znajduje się na równinach. Winnice na wzgórzach prowadzone są w formie tarasów. Wykorzystanie maszyn jest więc ograniczone, a większość prac wykonuje się ręcznie.

Dolina Wipawy była przez wieki nazywana ogrodami Słowenii. Słynęła ze swoich sadów i winnic już w Średniowieczu. Zresztą wówczas uprawa drzew owocowych i winorośli była ściśle ze sobą związana. Drzewa stanowiły podporę dla winorośli. Do dziś w bibilotece klasztornej w miejscowości Vipavski Križ zachowały się ryciny pokazujące taką uprawę, którą obecnie nazwalibyśmy permakulturą.

Wina z Doliny były znane i cenione na dworze cesarskim w Wiedniu. Nie przez przypadek największy producent w Dolinie, winiarnia Vipava 1894, została kupiona przez austriackich inwestorów. Wśród nich jest znany winiarz z austriackiej Styrii, Hannes Sabathi. Nowi właściciele starają się wykorzystać potencjał siedliska i wskrzesić markę win z Doliny w Austrii i w Europie.

Tak jak w całym kraju, główną siłą napędową tego regionu są rodzinne gospodarstwa. Wiele z nich są to producenci z certyfikatem ekologicznym lub biodynamicznym. Wśród najważniejszych, nadających ton całemu regionowi należą winnice: Guerila, Batič, Sutor, Burja, Pasji rep, Mlečnik, Krapež. Jednak świetnych winiarzy tu nie brakuje. Inne, mniej znane winnice też prezentują bardzo dobry poziom: Marc, Bric, Colja, Lisjak, Poljšak, Benčina, Jamšek, Lepa Vida, Berce, Bizjak, Žorž, Miška czy Ferjančič.

W Dolinie produkuje się głównie wina białe. Coraz częściej, obok win świeżych, powstają także wina z dłuższą maceracją. Nie są to do końca wina pomarańczowe, ponieważ moszt maceruje na skórkach jedynie ok. 10 dni. Wystarczająco, żeby wino zyskało więcej ciała i ciekawe aromaty. Bardzo dobrze radzą sobie także wina czerwone. Najwięcej z ciemnych szczepów uprawia się merlota, niemal 50% nasadzeń tego szczepu w Słowenii przypada właśnie na Dolinę Wipawy.

Winiarstwo i enoturystyka jest ważną częścią lokalnej gospodarki, nic więc dziwnego, że izba turystyczna z Doliny Wipawy mocno je promuje. Organizowane są liczne imprezy i festiwale winiarskie w czasie których zwiedzający mogą się przekonać o wysokim poziomie tutejszych win. Do najważniejszych należą: Okusi Vipavske, Slap wine festival, Odprti hrami vipavske.  W Dolinie działa także jedyny w Słowenii pociąg winny (sł. Vinski vlak), najweselszy pociąg w kraju. W trakcie przejażdżki kolejowej z Nowej Gorycji do Ajdovščiny odbywa się seria degustacji z zaproszonymi winiarzami.

Ofertę enoturystyczną w Dolinie uzupełniają restuaracje i gospody. Aż dwie restauracje mogą pochwalić się gwiazdką Michelina. Są to DAM w Nowej Gorycji oraz Dvorec Zemovo nieopodal Vipavy. Dla miłośników kuchni w ludowym wydaniu, najlepszym rozwiązaniem może być osmica. Wiele z nich odbywa się także w Dolinie Wipawy, złaszcza w zachodniej części regionu.